Ingurumen-heziketa

EGUNEROKO BIZIMODU IRAUNKORRA

1. Kontsumitzen duzunean, era iraunkorrean kontsumitu. Produktu ekologikoen, bidezko merkataritzako, … dendak erabili, tokiko produktuak kontsumitzea bultzatu…
2. GBB estrategia erabili: lehengaiak, ondasunak eta hondakinak albait gehien Gutxitu, Berrerabili eta Birziklatu.
3. Etxeko zaborra bereizi eta ontzi egokira edo Garbigunera eraman. Gogoratu zure hondakin arriskutsuak baimendutako erakunde batek kudeatu behar dituela. Ez erabili hustubidea zentzu gabe, hondakin guztiak bertan jaurtiz.
4. Ura aurrezteko neurriak erabili.
5. Behar den energia kontsumitu, xahutu gabe, eta energia berriztagarriak (eguzkia, biomasa, etab.) erabili, gutxiago kutsatzeko.
6. Ez erabili etxetresna elektrikoak ondo beteta ez badaude.
7. Ez erabili motordun ibilgailua, beharrezkoa ez bada. Oinez ibili, edo bizikleta edo garraio publikoa erabili.
8. Zarata kutsadura-mota bat da. Ahalegindu gutxitzen.
9. Ez erabili ingurumenari eraso egiten dioten produkturik. Ahal duzula, ez erabili produktu toxikorik eta aerosolik; horien ordez ingurumenarekin errespetua duten produktuak erabili (fosfatorik ez duten xaboiak, substantzia biodegradagarriak, ...). Kontsumo gutxiko bonbillak erabili.
10. Ardura banatua, gizabidea, elkartasuna, errespetua eta gizalegea izan daitezela zure jardunerako balioak.

JARDUNBIDE EGOKIAK LANEAN ETA IKASKETAN

1. Saiatu paperean ez inprimatzen, beharrezkoa ez bada. Aurreztu papera: bi aldeetatik erabili, orrialde asko orri bakarrean inprimatu, solte dauden orriak liburuxkak egiteko erabili, ... Fitxategi bat inprimatu baino lehen berriro irakurri, inprimatu ondoren zuzenketa-premiarik ez edukitzeko eta berriro inprimatu behar ez izateko.
2. Argiak behar direnean soilik piztu, eta bulegotik edo ikasketa-gelatik irteterakoan itzali. Behar duzun energia erabili, xahutu gabe. Ahal duzun guztietan argi naturala erabili.
3. Baieztatu ekipamenduak Energy Star estandarraren baldintza guztiak betetzen dituela eta “aurreztu” modua aktiba ezazu, horri esker kopiatzen edo inprimatzen ari ez denean kontsumoa ahalik eta txikiena izango da eta.
4. Neguan itxi ateak eta leihoak berotasuna gordetzeko eta udan ireki itzazu freskatzeko, eta aire egokitua gehiegi ez erabiltzeko.
5. Laneguna amaitzerakoan bulegotik edo ikasgelatik irteten zarenean, ez ahaztu ekipamendu guztiak itzaltzea.
6. Birziklatu erabilitako toner kartutxoak.
7. Ekipamendua egoki mantendu, lana eraginkorrago egiteko eta material, energia eta zure denbora aurrezteko.
8. Baieztatu instalazioetan zakarrontzi urdin, berde, horiak eta marroiak daudela, hondakinak egoki banatu ahal izateko.
9. Neurriko ahots-maila erabili, batik bat pasilloetan zabiltzanean, kutsadura akustikorik ez eragiteko.
10. Ondo itxi komunetako txorrotak, eta ura badarie dagokion pertsonari abisua eman.

EROSTEKO ETA BIRZIKLATZEKO OHITURA EGOKIAK

1. Behar duzuna baino ez erosi, gauzen itxurak ez zaitzala erostera bultzatu.
2. Bertako produktu eta zerbitzu ekologikoen alde egin, bidezko merkataritzatik eta merkataritza etikotik datozenak, eraginkortasun energetiko handikoak.
3. "Erabili eta botatzeko" produktuak arbuiatu.
4. Beharrezkoak ez diren bilgarriak arbuiatu.
5. Birzikla daitezkeen ontziak (metala, plastikoa, brikak, ...) baino hobeak dira berriz erabil daitezkeen ontziak. Aukeran, erosi edariak, zukuak, jogurta, esnea, freskagarriak, kontserbak eta abar beirazko botiletan edo poteetan. Are hobeto itzultzeko ontziak badira.
6. Ahal duzula, eguneroko erosketetan ez erabili plastikozko poltsak. Zeure saskia, erosketako gurdia edo berriz erabiltzeko poltsa eraman.
7. Erabilitako pilak leku aproposetan utzi behar dira. Ahal duzula, erabili berriz kargatzeko pilak.
8. Ahal duzun neurrian, inguruari kalte gutxien eragingo dioten produktuak erabili. Besterik ezean, hondakin toxikoak edo arriskutsuak baimendutako kudeatzaileek jasotzeko arreta egin.
9. Zabor organikoa gainerakotik bereizi, konposta egiteko aukera emateko.
10. Paper birziklatua edo basogintza iraunkorretik datorren papera, kloroa erabiliz zuritu ez dena (ekologikoa), aukeratu. Bi aldeetatik erabili. Papera eta kartoia birziklatu.

"Txikitu zuhaitz bat eta sutarako egurra aterako duzue, baina ez du lorerik ez fruiturik emango". Tagore, Rabindranath

URA ZENTZUZ KONTSUMITZEA

1. Ura ezinbestekoa da bizitzarako eta kalitatean, aldiz, murritza; hartara, zentzuz erabiliz.
2. Dutxa erabili bainua beharrean, eta itxi txorrota xaboiaz igurzten zaren artean. Hortzak garbitzen edo bizarra kentzen dituzunean itxi txorrota. Txorrota irekita utziz gero 10 litro ur ere gal ditzakezu.
3. Txorrotek edo ur-hodiek jarioak badituzte, albait arinen konpondu! Segundo bakoitzean tanta bat isuriz gero, egunean 30 litro galtzen dira.
4. Tenperatura kontrolatzeko aginte bakarreko txorrotak erabili. Halatan, txorrota irekitzen duzun aldi bakoitzean, ez duzu berriro ere tenperatura erregulatu behar izango.
5. Plater-ikuzgailua eta garbigailua ondo bete abian jarri aurretik.
6. Fruituak edo platerak eskuz garbitzen dituzunean ez utzi txorrota irekita. Horri esker eguneko 10 litro inguru aurreztuko dituzu.
7. Erabil itzazu garbigarri ekologikoak. Horrela, erabili duzun ura errazago garbituko da araztegian.
8. Komuneko andelean aurrezkailurik ez baduzu, jar ezazu plastikozko botila bete bat andel barruan. Neurri erraz hori erabiliz, sartu duzun botilak duen ahalmenaren besteko ur-kopurua aurreztuko duzu urari ematen diozun bakoitzean. Ez erabili andeleko ura premiarik gabe. Ura botatzen duen bakoitzean 4-5 litro galtzen dira.
9. Landareak gauez ureztatu. Egun-argia denean eguzkiak eta haizeak ur asko eramaten dute.
10. Etxeko txorrotetan atomizagailua ezarri; urari airea eransten dionez, ur-jarioa handitu egiten dela dirudi, ur gutxiago isuriz.

ETXEAN ENERGIA AURREZTEA

1. Gogoratu energia sortzeko bide guztiek nolabaiteko eragin kaltegarria dutela ingurumenean. Beraz, energia zentzuz erabili eta horri esker, bikoitza irabaziko duzu: dirua aurreztuko duzu eta ingurumena hobetuko da.
2. Ez utzi geletako argiak piztuta bertan ez zaudenean.
3. Ezarri itxidura hermetikoa eta beira bikoitza duten leihoak, udan berorik ez galtzeko eta udan behar baino bero gehiago ez egoteko. Era berean, egoki erabili pertsianak eta leiho-oholak eguzkiaren berotasun pasiboa aprobetxatzeko edo saihesteko.
4. Ez ireki labea behar ez denean, barruan daukan berotasunaren % 20 galtzen du eta.
5. Hozkailua hermetikoki ixten dela begiratu. Ondo itxi elikagaiak hozkailu barruan, elikagaiei darien hezetasunaren ondorioz konpresoreek lan handiagoa egin behar izaten baitute. Garbitu hozkailuko bobinak gutxienez urtean behin, energia gutxiago kontsumi dezan.
6. Garbi mantendu suak eta lanparak, haien zeregina errazteko. Gasezko sukaldea badaukazu, begiratu zer kolore duen suak: urdina bada egoki erretzen da, eta sugarra horia bada ez da egoki erretzen (profesional batek doitu egin behar du).
7. Estali kazolak elikagaiak bizkorrago egin daitezen. Egosten amaitzeko, erabil ezazu gelditzen den berotasuna. Egosten amaitu baino pixka bat lehenago itzali erregailuak edo labea.
8. Zartaginaren edo kazolen tamainak eta plakaren edo berotasun-elementuen tamainak bat etorri behar dute.
9. Utzi platerak airean lehortzen: Itzali plater-garbigailuaren programa-kontrola uretan azken pasaldia egin ostean, eta utzi atea irekita platerak bizkorrago lehor daitezen.
10. Ez utzi gailu elektrikoak stand-by posizioan (lotan). Itzali guztiz: zuk aurreztu eta haiek lasaialdia hartuko dute.

KIROL IRAUNKORRA

1. Kirol arduraduna bazara gastuak murriztu eta zure ikastetxeko soinketa- edo gimnasia-irakasleekin koordinatu.
2. Zaindu instalazioak zureak balira bezala, eta gutxitu energia-kontsumoa.
3. Ez jaurti zaborretara materialik lehenago konpontzeko edo berrerabiltzeko ahalegina egin gabe.
4. Murriztu uraren kontsumoa: ez ahantzi txorrota ixtea xaboia ematen duzun bitartean, dutxatik irteterakoan edo edaten amaitzen duzunean, eta ez jolastu urarekin.
5. Ibilaldi luzeetan, oinez eta bizikletaz joaterik ez baduzu, garraio publikoa erabili edo, posible ez baduzu, ibilgailuko leku guztiak betetzen saiatu.
6. Ahalik eta zarata gutxien atera kirola egiten duzun bitartean.
7. Azkenekoz erabili ondoren, utzi hondakinak dagozkien ontzian.
8. Kirola inguru naturalean egiten baduzu, zain ezazu! hondakinik eta materialik gabe utzi.
9. Kirolaren iraunkortasunari buruz irakurri eta informazioa jaso.
10. Gurasoak ezinbestekoak dira, euren jokabidearen eta jarreren bidez dekalogo honetan azaldutako balioak transmititzeko eta beraietan hezteko.

TURISMO SOLIDARIO ETA IRAUNKORRA

1. Izan enpatia inguruarekin, hau da, bisitatuko dituzun tokietan jar zaitez pertsonen eta izaki bizidunen lekuan, zu hor zaudela eta, nola erantzungo duten hobeto ulertu ahal izateko. Janzkeran eta jendaurrean aritzeko moduan, bertako ohiturak errespetatu.
2. Ikusten duzunetik ikasi, egoera berriari egokitu ahal izateko. Bidaia ikasteko esperientziarik onena da, aprobetxatzen badakigu. Joango garen leku guztiek daukate beren historia, kultura eta balio natural eta propioak: turistek alderdi horiei buruzko informazioa izan beharko lukete, gure jarrerek eta jokabideek ez dezaten bertakoen arbuiorik eragin.
3. Zure presentziak eragin positiboa izan dezala. Inguruko produktu naturalak kontsumitzen badituzu, bertako gastronomiaren, artisautzaren, … onurak ezagutzeaz gain, familien ekonomiei eta benetako landa-turismoaren iraupenari laguntzen diezu, lurraren lanketa eta ingurumenaren zaintza bateratzeko moduan.
4. Zure estandarren arabera arraroak edo zentzugabeak izan daitezkeen egoeren aurrean pazientzia eta ulermena izan.
5. Bi aldeen duintasunaren garrantzia aitortu: bertakoena eta atzerritarrena.
6. Lagundu ekosistema naturalak babesten eta errespetatu bertako animaliak eta landaredia, ezer kutsatu gabe. Eremu natural babestuak balio ekologiko handia duten lekuak eta animaliak, horietako asko desagertzeko arriskuan, zaintzeko sortu ziren. Guztietan daude harrera- eta interpretazio-zentroak, eta bertan jaso dezakegu eremu horien garrantziaz jabetzeko eta bisitaldiaz are gehiago gozatzeko behar diren laguntza guztia.
7. Ez salerosi baimendu gabeko espezierik. Ez erosi CITES nazioarteko hitzarmenean fauna basatiko espezietzat zerrendatutako animaliarik oroigarri gisa.
8. Ez eraman, eraman behar ez duzuna. Hezi eta irakatsi, batik bat adingabeei, bidaiaria ez dela opari ibiltaria. Naturarekiko, pertsonekiko eta herriekiko, eta haien nortasunarekiko eta kultura- ondarearekiko errespetuan hezi umeak.
9. Arduraz erosi. Tokiko ekosistemei kalte egiten ez dieten eta debekatuta ez dauden produktuak soilik erosi. Tokiko artisautza bidezko salneurrian erostea bultzatu.
10. Paisaian eta ingurumenean inpaktua gutxitzeko neurriak hartu dituen establezimendu turistikoa aukeratu (arkitektura tradizionala, energia eta ura aurreztea, ostalarientzako garraio publikoa,Good-Better-Best). Horri esker, halako ekimenak sustatzen lagunduko duzu.

"Bidaiak hezkuntzaren parte dira gaztaroan, eta esperientziaren parte zahartzaroan". Francis Bacon

GIZARTE ERANTZUKIZUN KORPORATIBOA

Nazio Batuen Munduko Hitzarmenak (Global Compact) 10 oinarri ezarri ditu enpresen erantzukizun korporatibo iraunkorra gidatzeko.

1. Enpresek babestu eta errespetatu egin behar dituzte beren eraginpeko esparruan, nazioartean onartuta dauden oinarrizko giza eskubideak.
2. Enpresek ziurtatu egin behar dute beren erakundeak ez daudela giza eskubideen urraketan nahastuta.
3. Enpresek babestu egin behar dute afiliazio askatasuna eta negoziazio kolektiborako eskubidea benetan onartzea.
4. Enpresek saiatu egin behar dute bortxaz edo behartuta egiten den lan oro kentzen.
5. Enpresek saiatu egin behar dute haurren lana errotik kentzen.
6. Enpresek saiatu egin behar dute laneko edo lanbideko diskriminazio praktikak deuseztatzen.
7. Enpresek ingurumenaren aldeko prebentzio ikuspegia izan behar dute.
8. Enpresek ingurumenarekiko erantzukizun handiagoa sustatzen duten ekimenak bultzatu behar dituzte.
9. Enpresek ingurumena errespetatzen duten teknologiak garatzen eta zabaltzen lagundu behar dute.
10. Enpresek ustelkeria mota guztien aurka egin behar dute, estortsioa eta eroskeria barne.

"Bidezkoa dela jakinik, egiten ez bada, adorerik ez dago". Konfuzio

GABON IRAUNKORRA

1. Gabonetako zuhaitza naturala izan dadila eta, gabon garaia amaitu eta berehala, berriz landatu eta inguru naturalera itzuli. Badakizu gorostia eta beste espezie batzuk babestuta daudela, eta ondorioz ezin direla jatorrizko lekutik atera, ez arbolak eta ez adarrak ere.
2. Oparitu produktu iraunkorrak, birziklatuak, edo hondakin gutxi eragiten dutenak. Opariak ez dute zertan izan materialak, denbora eta irribarrea baino kontsumitzen ez duten opariak ere egin ditzakezu.
3. Ahal duzula, ez bidali paperezko Gabonetako postalik. Erabili posta elektronikoa.
4. Ez gehiegi erabili Gabonetako argiak; jendeak gozatzeko aukera daukanean baino ez erabili. Kontsumo gutxiko bonbillak erabili eta bizitza baliagarria amaitu arte berrerabili. Moduluko mikro-bonbillak erabiliz, Gabonetako dekorazio-argien kontsumo elektrikoa heren batean gutxi daiteke.
5. Ahal dela, behar ez denean ez erabili ibilgailua: garraio publikoa edo beste ordezko garraiobide batzuk erabili. Etxeko jaiak, lanekoak edo ikasketakoak, garraio publikoan joan daitekeen lekuetan egin.
6. Bazkarietan “erabili eta botatzeko” materialak arbuiatu: ahal duzula, ez erabili plastikozko edalontzi eta platerak, edo paperezko ezpainzapiak.
7. Ez erabili petardoak jaietan: gas kaltegarriak isurtzen dituzte, hondakina eta kutsadura akustikoa eragiten dute, eta arriskutsuak dira. Jaiak ez dakar derrigorrez zarata eta kea.
8. Bertako produktu freskoak, ekologikoak, bidezko merkataritzakoak eta merkataritza etikokoak erabili.
9. Gabonetako dekorazioa egiteko erabili material birziklatuak, edo behin baino gehiagotan erabilitakoa.
10. Ahal duzun guztia birziklatu: opariak biltzeko papera eta kartoia, beirak, ...